معرفی پیشکسوتان تئاتر| «داود فتحعلی بیگی»؛ آقای بازیگری نمایش های آیینی سنتی ایرانیان

به گزارش خبرنگار تئاتر خبرگزاری فارس، نظر تحلیلی درباره هنرمندان برجسته هر دوره، مستلزم گذشت زمان دست کم به طول یک سده است با این وجود جهش استعددهای ایرانی پس از رفع دشواری های دولتی، در زمینه هنرهای نمایشی به حدی بارز و همه جانبه است که می بایست درباره خیلی از آنان کتاب هایی جداگانه به وسیله پژوهشگران متخصص تحریر شود.

عبودیت هنر و هنرمند در دوره 15 ساله هنر دولتی، تنها میتوانست برای رژیم، جنبه عینی داشته باشد و به محض واژگون شدن رژیم پهلوی و رسیدن هوای تازه، شاهد بودیم که چگونه شکوفا جلوه گر شد. ایجاد سد  و مانع ممکن است به ظاهر، برقرار کننده نظمی زیبا و خودگول زن در زمینه هنر هم باشد اما واقعیت در هر حال رشد جبری خود را پی می گیرد و در زمان فرارس اثراتش را هویدا می سازد.

علم موجب تسریع شکوفایی استعددها در هر اقلیمی است. نمونه بارز چنین واقعیتی را عالم تئاتر ایران یکساله به چشم دید و با تمام وجود احساس کرد. سد کردن راه آناهیتا ـ به منزله اخذ وسیله سریع پیشرفت، از استعدادهای این ملک است. سیستم به مثابه با ارزش ترین تجربیات بشری، در زمینه هنر، وسیله ای سریع در کار پیشرفت و شکوفایی هنرمند است.

افراد با استعداد و کار درست، با زحمات مستمر و تباهی عمر، بالاخره کم و بیش، راه کار را پیدا خواهند کرد. همانطور که استعدادهای پرتلاش ایرانی پیدا کردند و شاهد مقصود را در آغوش کشیدند و ما در این جا با ارائه نمونه چند نسل از چند مبدأ ، مرکز، راه و یا مکتب متفاوت که به نقطه واحد خلاقیت رسیده اند در گزارش های متفاوتی بدان ها خواهیم پرداخت.

شماره اول این معرفی پیشکسوتان در عرصه تئاتر را با زنده یاد عزت الله انتظامی آغاز کردیم ، شماره دوم به جمشید مشایخی، شماره سوم به جمشید جهان زاده ، شماره چهارم مهدی فتحی، پنجم داریوش اسدزاده، ششم اسماعیل خلج ، شماره هفتم پرویز پورحسینی، بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون، شماره هشتم علی نصیریان، در شماره نهم به مجید قناد پیشکسوت عرصه تئاتر، سینما و تلویزیون، شماره دهم عباس جوانمرد پیشکسوت نویسندگی، بازیگری و کارگردانی ایران و در شماره یازدهم به داود فتحعلی بیگی، آقای نمایش های ایرانی رسیدیم:

داود فتحعلی بیگی متولد سال 1329 از زنجان است. وی در مقطع کارشناسی رشته نمایش از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شده و در زمینه های کارگردانی، بازیگری، نویسندگی و پژوهشی و در نهایت تدریس در دانشگاه فعالیت کرده و در سال 80 موفق به دریافت مدرک درجه یک هنری یعنی معادل دکترا از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شده است.

فتحعلی بیگی از جمله فعالان هنرهای نمایشی آیینی ـ سنتی در ایران است که به آقای نمایش های ایرانی نیز لقب گرفته است، وی بیش از 30 نمایش را با عناوین مختلف بازیگر، نویسنده و کارگردان فعالیت کرده، سابقه همکاری با موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی برای تولید نمایشنامه «بهشت دور است یا نزدیک» یا مجموعه نمایشنامه های «کودک رضوی» را دارد. 

وی در عرصه های آیینی سنتی و تئاتر نیز سمت های مدیریتی را پذیرفته و فعالیت های پژوهشی در عرصه نمایش های ایرانی به طور مثال مدیریت تالار محراب از 1365 تا 1374، مدیریت اداره تئاتر از 1376 تا 1384، عضو و رییس هیئت‌مدیره انجمن تعزیه ایران از 1384 تا به‌ حال و دبیری جشنواره بین‌المللی تئاتر آئینی و سنتی را داشته است.

فتحعلی بیگی علاوه بر اینها در عرصه سینما و تلویزیون نیز درخشیده و از جمله مهم‌ترین آثار داوود فتحعلی‌بیگی می‌توان به بازیگری در سریال«پهلوانان نمی‌میرند»، سریال «گاهی به پشت سر نگاه کن» و سریال «شهریار» اشاره کرد. از جمله نمایش‌های او هم نگارش و کارگردانی نمایش”کسی که سر دهد اول(حر)“، زنجان؛ 1356 نگارش و کارگردانی نمایش”برخورد“؛ زنجان؛ 1357 نگارش و کارگردانی نمایش”تخت و خنجر“؛ تهران، تالارسنگلج؛ 1363-1380 نگارش و کارگردانی نمایش”الماس چاقو فروش“؛ تهران، تالار سنگلج؛ 1365 نگارش و کارگردانی نمایش”سلطان مبدل“؛ تهران،تالار مهراب؛ 1366 نگارش و کارگردانی نمایش”میرزا عبدالطمع و جنگ جهانی“؛ تهران، تالار مهراب؛ 1368 نگارش و کارگردانی نمایش”چشم تنگ“؛ تهران، تالار سنگلج؛ 1369، تئاتر پارس 1373 کارگردانی نمایش”مواظب کلاهت باش“نوشته”محمدحسین ناصربخت“؛ تهران،تالار مهراب؛ 1376 نگارش و کارگردانی نمایش”میرزا فرفره“؛ تهران، تئاتر پارس؛ 1377 نگارش و کارگردانی نمایش”نمایش ممنوع“؛ تهران،تالار سنگلج؛ 1377 نگارش و کارگردانی نمایش”عروسی دختر شاه پریان با حاکم ملایر“؛ تهران، تئاتر پارس؛ 1377 و ...است.

داود فتحعلی بیگی برای نخستین بار هم در سینما حضور یافته و در سال 67 در فیلم «آری این چنین بود» به کارگردانی داود اسماعیلی بازی کرد و با هنرمندانی چون خسرو شجاع‌زاده، کاظم افرندنیا، حمید طالقانی و ایمان ساجدی را تجربه کرد. 

علاوه بر همه نقش هایی که او در سینما، تئاتر و تلویزیون بازی کرده باید به عرصه کارگردانی و نویسندگی فتحعلی بیگی هم توجه کنیم ، مهمترین اثر او در حرفه کارگردانی و نویسندگی فیلم عروسی ننه غلامحسین است. وی سه مرتبه با بازیگرانی چون فخرالدین صدیق شریف، سه مرتبه اسماعیل خلج، سه مرتبه کاظم افرندنیا، سه مرتبه مسعود سخایی و سید مهرداد ضیایی همکاری داشته است.

55 درصد کارهای فتحعلی بیگی بین سینما و تلویزیون، سینمایی و 45 درصد تلویزیونی بوده است. در واقع داوود فتحعلی‌بیگی از مجموع 20 اثری که در کارنامه دارد، در 11 اثر در سینما با نام‌های فیلم اینجا شهر دیگری است، فیلم خرس، فیلم یک خانواده محترم، فیلم آلزایمر، فیلم سیب و سلما، فیلم خاطره، فیلم کتاب قانون، فیلم زیستن، فیلم سگ کشی، فیلم عروسی ننه غلامحسین و فیلم آری این چنین بود... به ایفای نقش پرداخته و در 9 اثر در تلویزیون با نام‌های سریال گاهی به پشت سر نگاه کن، سریال جلال‌الدین، سریال پروانه، سریال خاطرات مرد ناتمام، سریال نردبام آسمان، سریال شهریار، سریال فرستاده، سریال پهلوانان نمی‌میرند و سریال آری این چنین بود... بازی کرده است.

فتحعلی بیگی که درعرصه تئاتر به آقای نمایش های آیینی سنتی معروف است، در مصاحبه ای درباره تئاتر و تعزیه می گوید: « بعد از ورود تئاتر اروپا به ایران ما با واژه ای به نام «تئاتر» آشنا شدیم. وقتی شما به پیشینه فرهنگ نمایش غرب نگاه می کنید، می بینید نمایش در آنجا هم جلوه های مختلفی داشته و تغییر و تحولات زیادی را شاهد بوده است، اما آنها به همه این گونه ها، تئاتر می گویند، در صورتی که ما میان این گونه ها تمیز و تفاوت قائل بودیم؛ تماشا، تقلید، شبیه خوانی و تعزیه. این ها همه تحقیقا اشکالی از نمایش بوده اند، همان طور که در ژاپن می گفتند «کابوکی» و در هند «کاتاکاری». 

هر کدام از این جلوه های نمایش در کشورهای مختلف، نامی برای خود داشته است. در کشور ما نیز بارزترین و جامع ترین نمایش آئینی، تعزیه یا شبیه خوانی بوده است، اما درباره این پرسش که نمایش های آئینی در قالب و قواره نمایش با تعریف غربی آن می گنجند یا نه، پاسخ من این است که این ها نمایش های آئینی هستند و واجد همه معیارهای نمایش در تئاتر، اما به دلیل نوع نگاه و جهان بینی، با ساختار ارسطویی تفاوت دارند. ما تعریف خاصی از شخصیت پردازی، دیالوگ نویسی و... داریم، برای نمونه در تئاتر غرب جایی تشخیص بر این بوده که یک شخصیت خود را به طور کامل معرفی کند، اما در تعزیه، دو جمله به اختصار کافی است.

این را تأکید کنم که تئاتر ما از تعزیه تاثیر نگرفته و بر همه جای تعزیه نیز تاثیر نگذاشته است. البته بخشی از تئاتر روایتی را که ملهم از شیوه تئاتر روایی تعزیه است در آثار بیضایی می بینیم و به شکل بسیار محدود در آثار دیگران، اما درباره این که تعزیه چه تاثیراتی پذیرفته باید گفت: تعزیه را نباید به سمت تئاتر وارداتی سوق داد، زیرا اگر تعزیه به سمت تئاتر وارداتی برود از محتوا و احساسش خالی می شود.

امام حسین(ع) و عزاداری برای ایشان است، اما چون ماهیت قیام امام حسین(ع)، انسانی، اسلامی و سیاسی است، در این آثار جلوه هایی از تئاتر مقاومت و سیاسی نیز دیده می شود. البته شاید برخی ها در تحلیل هایشان معتقد به برخورد مستقیم تعزیه با حکومت های وقت باشند، آنچه این تحلیل ها را به وجود می آورد، ماهیت قیام امام حسین(ع) است و بحث خیر و شر و حق و باطل که باز ماهیت سیاسی پیدا می کند. این را هم باید گفت که قلمروی قصه های شبیه خوانی آنقدر فراخ و گسترده است که ربطی به جنگ و گریز ندارد. ملاحظه می شود که تعزیه در بسیاری از موارد جنبه های عرفانی پیدا می کند و البته پند و اندرز، تنبه، عبرت آموزی و تبلیغ و ترویج اندیشه های والای انسانی و اخلاقی.

تعزیه به عنوان یک نمایش آئینی، خاص ایران است. تعزیه یا شبیه خوانی به مفهومی که ما می شناسیم در کشورهای اسلامی وجود ندارد. شاید در عراق نزد شیعیان این کشور هم رواج داشته باشد، اما به آن معنا و مفهومی نیست که ما می شناسیم. درباره وضع اجراها نیز باید گفت باوجود توجه مردم به تعزیه، که بیش تر جنبه کمی دارد، تعزیه به لحاظ کیفی، آموزش های مستمر، علمی و اصولی ندارد. شاهدیم که پیشکسوت ها از دست می روند و نیروی جوانی و جایگزینی برایشان وجود ندارد.»

فتحعلی بیگی در سال 97 نیز برای چهارمین دوره از شهرام کرمی، مدیر کل هنرهای نمایشی وقت، حکم دبیری نوزدهمین جشنواره نمایش های آیینی سنتی را دریافت و این جشنواره را برگزار کرد.

وی اخیرا و در ایام کرونایی نیز در گفت وگو با خبرنگار تئاتر عنوان کرد که در این ایام قرنطینه در تلاش برای به پایان رساندن کتاب نقالی است که البته بخش اعظم کارهای آن به پایان رسیدهه، منتها چون ارتباطات سخت بود بخشی از حروفچینی و کار باقی مانده همینطور اینکه یک مطالبی هم جدید می رسد که باید بدان اضافه می کردم.

«به نظر من که شرایط اصلا برای جمع شدن مردم فراهم نیست یعنی حتی اگر اجازه فعالیت هم صادر شود من بعید میدانم مردم رغبتی برای جمع شدن در سالن های سربسته تئاتر داشته باشند مگر اینکه به فکر سالن های تابستانی رو باز باشیم. به اعتقاد من تئاتر بدون تماشاگر معنایی ندارد، در این شرایط نه می توان آموزش داد و نه تمرین و کاری انجام داد به نظرم کارهای تئاتر تلویزیونی و فضای مجازی خوب است که آن هم اگر حامی نداشته باشد نتیجه ای نخواهد داد.

الان خیلی از این بچه ها و گروه ها نه حقوقی و نه مستمری دارند کارشان منحصر به همین اجراهایشان بوده است. بهرحال مشاغل هنری بستگی به حضور مردم دارند حتی آنهایی مثل نقاشی هم که بستگی به حضور مردم ندارند باز هم اگر بخواهند در سبد خانوار بروند، باید ارتباطات داشته باشند. به زودی ممکن است پروژه ای برای آموزش و اجرای مجازی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد کرج قبول کنم که البته هنوز مشخص نیست.»

همچنین در حال حاضر داود فتحعلی بیگی یکی از اعضای هیئت مدیره انجمن تعزیه ایران نیز محسوب می شود. وی به همراه چندی دیگر از اعضای هیئت مدیره انتهای سال گذشته ابراهیم گله دار زاده را به سمت مدیرعاملی انجمن تعزیه ایرانیان منصوب کردند. انجمن تعزیه ایرانیان یک تشکل مردم نهاد است که از سال 1387 فعالیت خود را آغاز کرده‌ است و تا امروز گام‌هایی در راستای سامان‌دهی گروه‌های تعزیه سراسر کشور و مجالس شبیه خوانی برداشته و مشارکت بسیاری در جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی داشته است.

انتهای پیام/